-
21 кул
I сущ.1) рука́ ( каждая из верхних конечностей человека) || ручно́йкулларны артка кую — заложи́ть ру́ки за́ спину
кулларны кысышу — пожа́ть друг дру́гу ру́ки
көчле куллар белән эләктереп алу — cхвати́ть (пойма́ть) си́льными рука́ми
2) (обычно за словами уң, сул) рука́, бок, сторона́, направле́ниеуң кулда — на пра́вой стороне́
шушы кулдан барыгыз — иди́те в э́том направле́нии
3) перен. рука́, по́черк; мане́рабу аның кулы түгел — э́то не его́ рука́
кулыннан тану — узна́ть его́ по по́черку
4) по́дписькул куйдыру — дава́ть на по́дпись
кул кайда, баш анда — (погов.) где по́дпись, там и голова́ ( об ответственности за подпись)
5) перен. рука́, ве́дение, распоряже́ниеҗирне крестьяннар кулына бирү — дава́ть зе́млю крестья́нам
бу эш аның кулында — э́то де́ло в его́ ве́дении
6) перен. власть, госпо́дство; рука́берәүнең кулы астында булу — находи́ться во вла́сти кого-л.
фашистлар кулыннан коткару — освободи́ть из рук фаши́стов
7) ист. фланг, крыло́уң кул урар, сул кул турар, урта кул атар — (фольк.) пра́вый фланг окружа́ет, ле́вый фланг разруба́ет (расчленя́ет), а сре́дний - стреля́ет
8) разг. овра́г, сухо́е ру́сло; ба́лка с водо́й; доли́на•- кул аркасы
- кул бавы
- кул белән
- кул гранатасы
- кул зинасы
- кул йөге
- кул йөзе
- кул карату
- кулдан карау
- кул көче
- кул куйдырып
- кул кую
- кул күтәрү
- кул машинасы
- кул остасы
- кул очы
- кул очыннан
- кул пычкысы
- кул сәгате
- кул сөлгесе
- кул сөрткече
- кул чүпрәге
- кул станы
- кул сугышы
- кул тамыры
- кул тегермәне
- кул тырмасы
- кул фонаре
- кул хезмәте
- кул һөнәре
- кул чабу
- кул чугы
- кул эше
- кул ялы
- кул яссуы
- кул яссуы кадәр
- кулга алу
- кулга алыну
- кулга өйрәтү
- кулдан килү••кул алу (алышу) — пожа́ть ру́ку, здоро́ваться рукопожа́тием ( в знак дружбы)
кул аркасы (сырты) белән дога кылу — не дава́ть благослове́ния, не благославля́ть (букв. моли́ться ты́льной стороно́й ладо́ни); проклина́ть, жела́ть (кому-л.) зла, беды́
кул арты авыр (җиңел) — рука́ тяжёлая (лёгкая)
кул арты китү — не везёт, переста́ло везти́; пошло́ по швам (после какого-л. события, работы или продажи - о начавшемся вдруг невезении)
кул баглап тору — стоя́ть нагото́ве, быть свобо́дным и гото́вым к любо́му де́лу (перед кем-л.)
кул баглап утыру — сиде́ть сложа́ ру́ки; стоя́ть без де́ла
кул белән алып ташлагандай — как руко́й сня́ло (об избавлении от болезни, боли, утомления, сонливости и т. п.)
кул белән (кулыннан) төймә генә төйми — на все ру́ки ма́стер, всё уме́ет
кул белән эшләгәнне иң белән күтәрәсең — (погов.) все посту́пки тре́буют отве́та (букв. что ру́ки сде́лают, то спина́ изно́сит)
кул буш вакытта (чакта) — в свобо́дное вре́мя, на досу́ге; пока́ не рабо́таешь (пока́ ру́ки не за́няты)
кул бушамый — ру́ки не дохо́дят; нет вре́мени, недосу́г, не́когда
кул буяу — мара́ть ру́ки; см. тж. кул пычрату
кул йөзе чаклы гына — с ладо́нь, о́чень ма́ленький (о лице, физиономии и т. п.)
кул калмау — (все) ру́ки отби́ть
кулы килә (килеп тора) — рука́ лежи́т; ру́ки приноро́влены (имеют навыки что-л. делать); см. тж. кулы ята
кул кулга йокмау — о́чень бы́стро и прово́рно, ло́вко и легко́ (выполнять какую-л. ручную работу); бы́стрый на́ руку
кул кулны юа — (погов.) рука́ ру́ку мо́ет (о взаимопомощи, обычно в предосудительных поступках)
кул остару — наби́ть ру́ку, навы́кнуть, наторе́ть прост., наловчи́ться
кул сугып килешү (кул сугышу) — см. кул сугу; обою́дное рукоби́тье (в знак согласия, договорённости)
кул сузып тору — проси́ть подая́ние, ми́лостыню
кул сырты — противополо́жная (ты́льная) сторона́ руки́; см. тж. кул аркасы
кул тик тормау — быть нечи́стым на́ руку (занима́ться воровство́м)
кул тимәү — ру́ки не дохо́дят; см. тж. кул җитмәү
кул тыгу — приложи́ть ру́ки (к чему-л.), приня́ть уча́стие (в чём-л.) (обычно без чьего-л. разрешения)
кул шомару — наби́ть ру́ку, наловчи́ться, наторе́ть (в чём-л.)
кул (эшкә) яту — рука́ лежи́т, рука́ приноро́влена (быть спосо́бным)
кулга да алмау — не брать в ру́ки, не держа́ть в рука́х, не прикаса́ться
кулга ияләштерү — укроща́ть (животных, ирон. людей)
кулдан килгән кадәр — поси́льно, по ме́ре (в ме́ру) сил, по ме́ре возмо́жности (работать, помочь и т. п.)
кулдан киткәнче, иясенә җиткәнче — (погов.) нева́жно сде́лано, лишь бы скоре́е сбыть с рук
куллар тыңламау (күтәрелмәү) — ру́ки не слу́шаются (не поднима́ются), ру́ки опуска́ются
кулларны җәю — простере́ть ру́ки
кулларны чишү — развя́зывать ру́ки (кому-л.), дать свобо́ду де́йствий
кулыңны (кулларыңны) күтәр! — сдава́йся!
кулны күкрәккә куеп — положа́ ру́ку на́ сердце (сказать, спросить и т. п.), от чи́стого се́рдца
кулны тик тотмау — не сиде́ть сложа́ ру́ки, быть всегда́ при де́ле
кулны тота — ру́ку де́ржит, меша́ет; препя́тствует, тормози́т (в каком-л.) де́ле
кулы(ң) калмас — ру́ки не отва́лятся (у кого-л.)
кулы кыска — ру́ки ко́ротки́ (у кого-л.)
кулы эшкә ятмый — ру́ки не лежа́т к рабо́те, ничего́ не уме́ют де́лать, у него́ ничего́ не получа́ется
кулы(н) юмаган — нечи́ст на́ руку (букв. ру́ки немы́тые)
кулымны кисәргә бирәм — даю́ ру́ку на отсече́ние; ей-бо́гу, кляну́сь
кулын куймаган — по́дписи не оста́вил, неизве́стно кто ( о совершившем кражу или преступление)
кулына сугу — бить по рука́м (кому-л.), наказа́ть (кого-л. за что-л.)
кулына шайтан төкергән — черто́вски ло́вкий, виртуо́зно выполня́ет (какую-л.) (ручну́ю) рабо́ту (букв. на́ руки плю́нул дья́вол)
кулыннан килмәгән эше юк — ма́стер на все ру́ки (букв. нет тако́й рабо́ты, кото́рую бы он не смог вы́полнить)
кулыннан эш килми (торган кеше) — безру́кий, неуме́лый в рабо́те
кулыннан эш килү — быть свобо́дным выполня́ть любо́е де́ло, быть ма́стером на все ру́ки
кулыңны ал! — ру́ки прочь! (от кого-чего-л.); не вме́шивайся!
кулыңны бир! — дай ру́ку! я согла́сен!
- кул астына алукулыңны тый! — не дава́й во́лю рука́м!
- кул астына керү
- кул астында
- кул бармый
- кул башлау
- кул бирмәү
- кул бирү
- кул болгау
- кул буш тормау
- кул җае
- кул җитмәс
- кул җитмәү
- кул җитү
- кул җылыту
- кул калмас
- кул кушырып тору
- кул кушырып утыру
- кул күтәрелми
- кул кызу
- кул кыска
- кул кычыта
- кул озайту
- кул пычрату
- кул салу
- кул селтәү
- кул сугу
- кул сузу
- кул сузымында
- кул тидерү
- кул тимәгән
- кул тыккысыз
- кул уңае
- кул хөкеме
- кул ягу
- кулга ирек бирү
- кулга керү
- кулга төшерү
- кулга төшү
- кулда тоту
- кулдан китү
- кулдан төшми
- кулдан үтү
- кулдан кичү
- кулдан ычкындыру
- кулдан ычкыну
- кулы озын
- кулы тик тормас
- кулы уйнау
- кулы ята
- кулы ятышлы
- кулына алу
- үз кулына алу
- кулына бирү
- кулына тоттыру
- кулына карау
- кулына эләгү
- кулында тоту
- үз кулында тоту
- кулында ут уйнату II прил.1) подходя́щий, соотве́тствующий; ро́вня см. тж. кулай 1)бу эшкә кул кешене табу җиңел түгел — найти́ подходя́щего челове́ка на э́то де́ло не так легко́
2) поло́женный (кому-л.), назна́ченный ( судьбой); принадлежа́щийсезгә кул мал түгелдер — не вам, наве́рное, суждено́ э́то добро́
3) быть па́рой, па́расиңа кул яр түгел — он(а́) тебе́ не па́ра
•- кул килү -
22 кураз
сущ.1) бойцо́вый (боево́й) пету́х; задо́рный, драчли́вый пету́хкурыкканга кураз күренә, барып карасаң - чеби дә юк — (посл.) ≈≈ у стра́ха глаза́ велики́ (букв. трусли́вый ви́дит драчли́вого петуха́, а подойдёшь - и цыплёнка нет)
2) диал. саме́ц птиц отря́да кури́ных; коса́ч•••куразга кураз — остриём на острие́
куразы кычкыра — его́ донима́ет блажь (охота, вожделение)
-
23 обелиск
сущ.обели́ск ( памятник)Бөек Ватан сугышы батырларына куелган гранит обелиск — грани́т-ный обели́ск в честь геро́ев Вели́кой Оте́чественной войны́
-
24 партизан
1. сущ.партиза́н, партиза́нка || партиза́нскийкызыл партизаннар — кра́сные партиза́ны
партизаннар командиры — партиза́нский команди́р
2. прил.партизаннар сугышы — партиза́нская война́
-партиза́н, партиза́нский; (в знач. явля́ющийся партиза́ном)партизан кыз — де́вушка-партиза́нка
партизан сугышчылар — бойцы́-партиза́ны
-
25 патша
сущ.1) мона́рх, царь, падиша́х; ру́сский царьартында патшаны да сүгәләр — (посл.) за глаза́ и царя́ руга́ют
байның - ызгышы, патшаның сугышы бетмәс — (посл.) у богача́ нет конца́ тя́жбам, у царя́ - во́йнам
патша каһәре кичекмәсә, алланыкы кичегер — (посл.) е́сли уж не опозда́ет ца́рев гнев, то опозда́ет бо́жий (о том, что царев приказ о наказании ещё не всё)
патша вәзирләрен алдыйм дисә, вәзирләр патшаны алдый — (посл.) букв. хотя́ царь и мнит, что обма́нывает визи́рей, но обма́нывают его́ визи́ри
2) перен. прави́тель; голова́; гла́вный нача́льниккөтүче дә көтүгә (көтүенә) патша — (посл.) и пасту́х прави́тель своего́ ста́да
бишкә кадәр бала - патша, биштән соң - атасы патша — (посл.) букв. до пяти́ лет дитя́ - царь, по́сле пяти́ - оте́ц ему́ царь
•- патша булу
- патша кызы
- патша Россиясе
- патша сарае
- патша тавыгы
- патша углы
- патша улы
- патша хатыны
- патша хезмәте••патша аракысы — ца́рская во́дка - смесь кисло́т, растворя́ющая зо́лото
патша баласы — служи́вый; солда́т
-
26 сөңге
сущ.1) копьё, пи́касөңге сугышы — война́, би́тва ко́пьями, пи́ками
2) перен. сосу́лька3) перен. шпильманара сөңгесе — шпиль ба́шни
-
27 тәре
сущ.1)а) ист. и́дол, язы́ческое божество́, божо́кмәҗүсиләрнең тәреләре — язы́ческие и́долы
тәрегә табыну — поклоня́ться и́долу
б) прост. ико́на, о́браз ( у христиан)почмактагы тәре — ико́на в углу́
2)а) крест ( как символ христианства)агач тәре — деревя́нный крест
б) меда́ль, нагру́дный знак в ви́де креста́түшенә тимер тәре таккан — на грудь нацепи́л желе́зный крест
3) редко прост. крест, крестови́на вообще4) прост.; карт. треф, крест || трефо́вый, кресто́выйтәре тугызлысы — кресто́вая девя́тка
5) прост.; груб. неве́рный, пога́ный, остоло́псин тәрегә әйтсәң ни, әйтмәсәң ни — тебе́, остоло́пу, хоть говори́, хоть нет
•- тәре йөртүче
- тәре походы
- тәре сугышы -
28 тәре походы
= тәре сугышы ист. кресто́вый похо́д -
29 хроника
сущ.1) хро́ника ист. ( запись исторических событий в их временной последовательности)2) хро́ника лит. (литературное произведение, заключающее в себе историю общественных, политических, семейных и т. п. событий)Бөек Ватан сугышы хро́никасы — хро́ника Вели́кой Оте́чественной войны́
3) хро́ника только ед. (краткая информация в периодической печати о текущих событиях)спорт хро́никасы — спорти́вная хро́ника
4) хро́ника ( документальный фильм о текущих событиях) || хроника́льныйхро́ника жанры — хроника́льный жанр
• -
30 һава
сущ.1) во́здух, атмосфе́ра || возду́шный, атмосфе́рныйһава экологиясе — эколо́гия атмосфе́ры
саф һава сулау — дыша́ть све́жим во́здухом
тынчу һава — спёртый во́здух
һава куыклары — пузырьки́ во́здуха ( в жидкости)
һаваның дымлылыгы — вла́жность во́здуха
һава белән җылыту — обогрева́ть (нагрева́ть) во́здухом
салкын һава дулкыны — волна́ холо́дного во́здуха
һава агымы — возду́шный пото́к
һава басымы — атмосфе́рное давле́ние; давле́ние во́здуха
2) во́здух; не́бо, небеса́ || возду́шный, небе́сныйһаваны күзәтү — наблюде́ние за во́здухом
һавага күтәрелү — подня́ться в во́здух (не́бо)
һава элемтәсе — возду́шное сообще́ние
һава сугышы — возду́шный бой
һава чиген бозу — нару́шить возду́шную грани́цу
һава десантчылары — возду́шные деса́нтники
һава төсендә — голубо́й, лазу́рный, цве́та не́ба, небе́сно-голубо́го цве́та
лачын кошка һава кадерле — (посл.) пти́це-со́колу не́бо ми́ло
котырган эт һавага карап өрү белән, айның нуры бетмәс — (посл.) из-за того́, что бе́шеная соба́ка обла́ивает не́бо, свет луны́ не поме́ркнет
3)а) пого́да || пого́дный, атмосфе́рныйалмашынучан һава — переме́нная пого́да
аяз һава — я́сная пого́да
көзге юеш һава — осе́нняя промо́зглая пого́да
һава бозылды — пого́да испо́ртилась (уху́дшилась)
болытлы һава — о́блачная пого́да, па́смурный день
һава салкынайтты — похолода́ло
һава шартлары — пого́дные усло́вия
һава үзгәреше — атмосфе́рные измене́ния
һавага карап, өең як — (посл.) ота́пливай дом по пого́де
б) перен. атмосфе́ра, обстано́вкаколлективтагы һаваны үзгәртү — измени́ть атмосфе́ру в коллекти́ве
4) кли́мат || климати́ческийтөньякның кырыс һавасы — суро́вый кли́мат се́вера
аңа көньяк һавасы ярамый — ему́ вре́ден кли́мат ю́га
диңгез буе һавасы — кли́мат на побере́жье мо́ря
5) как первый компонент русских сложных слов воздухо-һава алмашы — воздухообме́н
һавада йөзү (очу) — воздухопла́вание
һава үткәрми торган — воздухонепроница́емый
һава суыргыч — воздуховса́сывающий
•- һава алу
- һава ачылу
- һава бозу
- һаваны тынчыту
- һава бушлыгы
- һава ваннасы
- һава -десант гаскәрләре
- һава корабле
- һава көчләре
- һава мендәре
- һава океаны
- һава өрдергеч
- һава сигналы
- һава тревогасы
- һава торышы
- һава упкыны
- һава шары
- һавага ату
- һавага очу
- һавага чыгу
- һавасы чыгу••һава баганалары — пусты́е мечты́
һава белән туену (туенып тору) — пита́ться во́здухом; пита́ться ма́нной небе́сной
- һавага күтәреп мактауһава үбеше — возду́шный поцелу́й
- һавага күтәрү -
31 штык
сущ.; воен.; прям.; перен.штык || штыково́йкылыч штык — клинко́вый штык
командада биш йөз штык — в кома́нде пятьсо́т штыко́в ( человек)
штык ярасы — штыкова́я ра́на
- штыкка баруштык сугышы — штыково́й бой
- штыкка ташлану
- штыкка штык килү -
32 эпопея
сущ.1) лит. эпопе́я (большая эпическая поэма, крупное произведение)А. Шолоховның "Тын Дон" эпопе́ясе — эпопе́я А. Шо́лохова "Ти́хий Дон"
2) эпопе́я (ряд крупных, значительных событий)Бөек Ватан сугышы эпопе́ясе — эпопе́я Вели́кой Оте́чественной войны́
- 1
- 2
См. также в других словарях:
Great Patriotic War (term) — The term Great Patriotic War ( ru. Великая Отечественная война, Velikaya Otechestvennaya Vojna [ uk. Велика Вітчизняна війна; be. Вялікая Айчынная вайна; uz. Улуғ Ватан уруши; kk. Ұлы Отан соғысы; az. Бөјүк Вәтән мүһарибәси; lt. Didysis Tėvynės… … Wikipedia
Kazan War — Infobox Military Conflict conflict=Kazan War partof=Russo Kazan Wars, Cheremis Wars place=former Kazan Khanate, Russia date= 1552 – 1556 result=Decisive Russian victory combatant1= Muscovite Russia Hill Cheremisa combatant2= People of Kazan… … Wikipedia
Культура мишарей — Вихревая розетка основной узор нагрудников «күкрәкчә» д. Сред. Елюзань Пензенская область Культура Мишарей часть культуры татар, наряду с культурой казанских татар и сибирских татар о … Википедия
азатлык — ИРЕКЛЕК – Ирек, иреклелек, хөрлек, бәйсезлек. Ирек өчен, хөрлек өчен, бәйсезлек өчен булган а. сугышы. Ирек, хөрлек, бәйсезлек турындагы а. җырлары … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
бокс — I. Махсус перчаткалар киеп башкарыла тор. йодрык сугышы. II. БОКС – Нәр. б. , кем. б. аерым тоту өчен, аерым эшләр өчен бинаның бүлеп алынган өлеше. III. БОКС – Ирләрнең чәчен баш түбәсендә кыска калдырып алу төре, рәвеше … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
граждан — Дәүләтнең законнары белән тәэмин ителгән хокуклардан файдаланучы һәм законда каралган бурычларын үтәүче, шул дәүләттә даими яшәүче кеше. ГРАЖДАННАР СУГЫШЫ – Бер дәүләтнең үз эчендә төрле политик, сыйнфый һ. б. төркемнәр арасында барган кораллы… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
дуэль — 1. Дошманлашкан ике кешенең кагыйдәләр буенча корал кулланып сугышуы 2. күч. Каршы, дошман якларның каты көрәше, тартышы, сугышы … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
калкан — Борынгы гаскәриләрнең кылыч, сөңге кебек салкын кораллардан саклану өчен тактадан яки металлдан эшләнгән кул сугышы коралы. күч. Саклагыч, сакчы. КАЛКАН ЧӘЧӘК – Зонт форм. чәчәк … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
коллаборационизм — (КОЛЛАБОРАЦИОНИСТ) – Икенче бөтендөнья сугышы чорында: үз илләрен басып алган фашистлар белән хыянәтчел хезмәттәшлек … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
кул — I. 1. Кеше гәүдәсенең ике яныннан чыгып торган пар әгъза. Шул әгъзаның беләзектән түбәнге өлеше, чугы 2. күч. Берәр эшне, шөгыльне башкарган көч, корал, чара, бер эштә, шөгыльдә катнашлык дошман кулы сизелә. Берәр эшнең уйланылган, гөман ителгән… … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге
лашман — иск. 1. Лашманчылык 2. Лашманчы 3. Беренче дөнья сугышы вакытында тыл хезмәте өчен Төркстанның җирле халкыннан җыелган гаскәр. ЛАШМАН ТАРТУ (КУУ, КИСҮ) – Лашманда урман кисү … Татар теленең аңлатмалы сүзлеге